Онда кәлдің желбезегінде зересі болған ба, — деп Сал күлді. Әжібай да теріс айналып күліп жіберді. Шоқан мына үш үлкен кісінің бір ауыз өзге ерегісіп қалғанын байқап, әлемді тануға көңіл бөлмеген жұрттың ой өрісін көргендей болды. Салдың кейінгі кекесінді қалжыңына орай ез айта алмай, Ықылас қоңыр қасқа жорғасын селкектете тарта жөнелді. Бұдан кейін әзіл тоқталып, аттылар тобы буын-буын болып ширай жүрді. Олар аласалау кереге жалдың көк бұйра қарағайға бөленген етегін ала тартып отырып бір қабақша белестен аса берді. Иек астында Жаңбырбай аулы отырған үлкен шалқар көлдің айдыны аспан әлеміне төсін керіп жатыр. Иірілген толқын ойнағына кеудесін төсегендей үлкен көл қанат жая кергиді. Көл иығындағы ақ ауылға таяна бергенде, кейінгі пәуескеден түсіп жатқан Зейнепті көріп Әжібай:
— Әне, Зейнеп ханым апасына жаяулап барып көрісуге түсті. Кәрі қыздардың сыңсып көріскендерін тыңдасаң, дүниенің қызығы, — деп Салға қарап күлді.
— Неше кәрі қыз көріскенде қасында болып едің? — деп Сал тез жауап қайтарды. Әжібай тосылып қалды.
Салт аттылар келгенде, Етекбайдың үлкен баласы Назымбек бөлесі Шоқанды өзі қолтықтап атынан түсірді. Назымбек Шоқаннан ересек, сыпайы жеткіншек екен. Кісілерді ертіп үйге алып жүрді.
Шыңғыспен тізелесе отырған етжеңді Етекбайға Ықылас, Әжібай, Сал қол беріп амандасты. Назымбекпен қатар кірген Шоқан да айрықша сәлем беріп, Етекбайдың қолын алды.
— Ә, ханымның Шоқаны осы ғой, шырағым, бақытты бол, көп жаса, — деп Етекбай айрықша ықыласын айтты.
Сапырылған қымыз, сойылған мал. Бірін-бірі сағынып көрген апалы-сіңлілі би қыздары мәре-сәре болып, әңгіме думанға бөленуде. Шыңғыстар отырған Етекбай үйінде ел жайы, шаруа жайы өз болуда. Бір әредікте Етекбай ауылдарының жайлауы, қоныстары айналасы шоқ-шоқ қарағайлы әсем шоқылар боп келетін Зеренді көлінің келісті бітімі сөз болды.
— Көлімізге көздерің түсіп кеткен екен. Босат, біз қонамыз дегелі отырған жоқсыңдар ма? — деп тілмар Етек¬бай Әжібайға қарап күлді.
— Оныңыз рас, Етеке, «төренің көзі түсті дегенше, түйенің иесі кешті деп біл» деген сөз бар. Бұл — бір. Екіншіден, қоныс ауыссаңдар сөкеттігі бар ма, екеуіңіз бір айдыннан сұқсыр ілген сұңқарсыңдар, — деп Әжібай жайма-шуақ жүйріктікке салды. Етекбай мен Әжібайдың осы бір қайымдасқан сөздерін үндемей тыңдап отырған Шоқан ойына тоқып қалдырды. Қалтасына қарындаш, қағаз салмағанына іштей өкініп қойды.
қонақасы құрметін айтысып, кейбіреулерінің қандай мақсатпен төренің ханымның асты-үстіне түскенін сөз етіп келе жатты. Әсіресе Күзембайдың аз ғана айғыр үйірінен құлын сойғанын дарақылық десті.
— Тобынан ұстағансып, шолақ айғырының үйіріндегі он шақты құлынның бірін сойып, мырза кісі болғансып өлгенше дариды, — деп Ықылас тыжырынып айтты. Күзембайдың шала бүлініп, төре алдында жайылып төсек, иіліп жастық болуында үлкен сыр барын білетін Сал:
— Қонақасына қолқасы да олқы емес шығар. Мына аз ғана ауыл Уақтың тізгінін қолына алғысы келетін көрінеді ғой, - деді.
— Е, Салым, солай деші. Мен ол жағынан гөрі басқаны ойлап едім, — деді Әжібай. Сонымен, бұл өз тоқталып, жай әңгімеге көшті.
Қалың бозды, кер миық сары жазықта жайыла қонып отырған елдердің ауылдарын сағым көтеріп, толқын үстінде жүздіріп жүргендей бұлдыратады. Осындай ғажайып дала көрінісіне елігіп келе жатқан Шоқан, өзі көп жайда өйлесе жүретін Салға:
— Бағана Ажа ағаң «Зеренді көліндегі Жаңбырбай аулына барамыз» деген-ді. Сонда Зерендісі не, сіз білесіз бе? - деді.
— Иә, Шоқанжан, осы Зеренді деген сөзді сен түгілі мен де анықтап білген нәрсем емес. Ел аузында айтылып жүрген белгілі қоныс аты болғандықтан кім ойлапты. Тіпті жақсы айттың-ау, осыны ауылға барған соң Етекеңнің өзінен сұрап білейікші, — деді.
— Әй, Сал-ай, сенің де кейде тәлімситін әдетің бар. Ерте кезде әйелдер мұрнының желбезегіне «Зерен» деген зер салыпты ғой, сонан қойылған да, — деді Ықылас өзінің белгілі мен білеміне салып.
ауыл сыртында көлігінен түсіп қалып, жаяулап алдынан шығар, амандасар апасын күтеді. Сөйтіп, екеуі көрісіп, сағыныштарын айтып,
биені шырқыратып кетеді. Бұл қызыққа, құрметке сойылған құрмалдық қой, — деп Күзембайдың бәйбішесі масаттана күлді.
— Әне, Шоқанжан, ана шешеңнің айтқанын ұғып ал. Мал адам керегіне жаралады. Қызыққа ұстағанның қырсығы жоқ дейді. Қасқыр да жеп кететін құлын деп отыр, — деген Айғаным өзі Шоқанның әлгі бір балалық жан ашығыш ойын сейілткендей болды.
Құлын етін жеп, күн қайта аттанған жолаушылар суыт тартты. Кешкі салқынмен алыс жолдың біраз
жабағыға түсіп, жылқыны үркіткеніне мақтанып қойды.
— Малмен бірге өсіп, мінездес болған елдің баласына ол қиын болмауы керек. Қандай жағдайда өссе, адам сол ортаның күйіне, өнеріне жаттығады. Мына Жүкен Африканың аңын үйретіп жаттықса, қолынан келмейтін азамат емес қой. Қандай шапшаң, қандай әдісқой, — деп Сергей өзінің бағанадан таңданып тұрған жайына тоқталды.
Шоқан мен Сергей ауылға оралғанда, Шыңғыс та келген екен. Сергейдің Шыңғысқа айтқан жаңалықтары кешеден бері Шоқанмен бірге жүріп көргендері болды. Әсіресе бүгінгі жылқы күзеу, қашаған ұстау Сергейге ерекше бір қызықты көрініс болған. Ол оны көргеніне сондай қуанып, басшы болған Шоқанға разылығы мен алғысын айтты.
— Шыңғыс Уәлиевич, сіз Шоқанды осы күзде Омбыға оқуға беріңіз, біздің үй де сонда, ауылды өгейсітпеспіз. Қазір дәл оқитын уақыты. Бұдан кейіндесе, кешігеді, — деп Сергей тілек ете сөйледі.
— Әжесі де оқуға бер деп былтырдан айтып жүр. Биыл амандық болса, Омбыға апарам. Былтыр апармағаным, бұрынғ
Тағы да бір жылтыр қағазға жердің, таудың суреттерін сызып, сол қағаздың алаңына жылқының, қойдың суреттерін салады. Атқа мініп тауларды, көлдерді кезіп, өсімдіктер жинайды. Көктем кезінде Шоқан да сол кісімен бірге атқа мініп далада жүретін болды. Оның салған суреттеріне еліктеп, таудың, көлдің бейнесін
тұқыра ұмтылған қарқынына жібермей Шоқан да шауып келеді.
— Алды білем, — деп Шыңғыс бір тұрғыда тұра қалып дүрбісін қолына алды.
— Атеке, әні, алды-алды! — деп Шоқан бүркіттің түлкіге түскенін әкесінен бұрын көріп, тұра шаба жөнелді.
— Тоқта, Шоқан, байқа, жығыласың. Алдың терең құз, — деп Шыңғыс айқайлап келеді.
Қызқараның ағындаған басына ие бола алмай, Шоқан құйғытып барады.
— Өрге тарт, өрге тарт, — деп Шыңғыс түлкіден бұрын баласының жайымен есі шықты.
Дес бергенде Шоқан Қызқараның басын қарсы бетке бүрып әрең билеп алды. Құйысқандаған сайлы ер-тоқымы мойнына кетпепті. Баласының қасына келе Шыңғыс, шылбырынан іліп алып, өзімен қатарластыра cap желдіре, бүркіт пен түлкі айқасқан өзектің қабағына шыға келді. Қожбан да келіп, аттан түсіп, Сарыбалапан бүріп алған түлкінің белін сындырып тастап, қыранға тілін суыртып отыр екен. Сол жерде қағушылар да келіп қалды.
Бүркітшілер тобы тұғырға келіп бүркіттің томағасын сыпырған кезде, шығыс жақтан құланиектеп көтерілген таң сәулесі айналаны айқындап қалып еді. Ойдағы қағушылар да бұларды көре салып, сай-сайды көбелеп дыбыстай бастады. Шоқанның екі көзі Қожбанның қолындағы бүркітте, басынан Қожбан томағасын сыпырғанда, бір сілкініп алып, шаншыла, бүкіл атырапқа құйқылжи қарады. Жүнін жыға қалды. Сонша болмады, Қожбанның қолынан етпетінен түсе лап қойды. Қожбан қолын көтеріп, сілтеп қалды. Қыран атып аспанға шықты.
— Әне, көрдің бе, Қожбан, түлкі! — деп Шыңғыс қолындағы дүрбісімен Күркетіккен адырының күншығыс тепсеңіне үңіле қарап отыр.
— Иә, көрдім! Сарыбалапан да солай құйылды. Я, сәт, қанды басың бері тарт! — деп Қожбан атын жамбасқа тартып жіберіп, тура ойға қарай шаба жөнелді.
— Балам, байқа, шаппа. Біз жай баралық, — деп Шыңғыс Қожбанмен ілесе жөнелем деген Шоқанды
Шоқанның өзі де бұрынғы ойын баласы емес, әрбір жағдайға мән бере қарайтын ой баласы болып алған.
офицерлердің балалары тәртіпті, сендер өздерің тәртіпсізсіңдер